Dövlət müstəqilliyi, bir ölkənin öz siyasi və iqtisadi həyatı üzərində mütləq hakimiyyətə malik olması və digər ölkələrin müdaxiləsindən azad olması anlamına gəlir. Bu hüquq beynəlxalq hüquqda əsas prinsiplərdən biridir və bir dövlətin varlığını qorumağa, onun müstəqil şəkildə fəaliyyət göstərməsinə imkan tanıyır. Dövlət müstəqilliyi, yalnız hüquqi bir status deyil, həm də xalqın öz müqəddəratını müəyyən etməsi, iqtisadi inkişafı və beynəlxalq aləmdə müstəqil mövqeyinin möhkəmlənməsi üçün vacibdir. Müstəqillik, eyni zamanda, dövlətin daxili təhlükəsizliyini qorumağa, xarici siyasətini öz maraqlarına uyğun qurmağa və sosial-iqtisadi inkişafı təmin etməyə imkan verir.

Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi də çox mühüm bir tarixi hadisədir. 1918-ci ildə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildikdən sonra, ölkə qısa müddət ərzində müstəqil oldu, lakin 1920-ci ildə Sovet Rusiyası tərəfindən işğal edildi. 1991-ci ilin 30 avqustunda isə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyi yenidən bərpa olundu. Bu müstəqillik, Azərbaycanın dünya dövlətləri tərəfindən tanınması və müstəqil siyasət aparması üçün əsas təminat oldu.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev demişdir: “Tarix dəfələrlə sübut etmişdir ki, xalqın əvəzsiz milli sərvəti olan müstəqilliyin qorunması, onun əldə edilməsindən qat-qat ağır və mürəkkəb vəzifədir”. 

Onun müəyyən etdiyi strateji inkişaf xətti ölkəmizdə ardıcıllıqla və uğurla davam etdirilir. Heydər Əliyev siyasi kursu və ölkəmizin Prezidenti İlham Əliyevin modernləşmə xətti yeni Azərbaycanı uğurla böyük gələcəyə doğru aparır. Müstəqil dövlətçiliyin Azərbaycan modeli müasir inkişafın əsas hədəflərini özündə əks etdirir və daha işıqlı sabahlara çatmaq üçün real təminat verir. Müstəqillik illərində Azərbaycanda böyük uğurla həyata keçirilmiş Konstitusiya islahatları ölkəmizdə müstəqil dövlət quruculuğunun daha da inkişaf etdirilərək möhkəmləndirilməsinə xidmət etmişdir. O cümlədən 26 sentyabr 2016-cı ildə yüksək mütəşəkkil səviyyədə keçirilən referendum xalqın Prezident İlham Əliyevin dövlətçilik kursuna tam dəstəyini ifadə edir. Müstəqillik dövründə ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə hazırlanaraq ümumxalq səsverməsi yolu ilə qəbul edilmiş Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası hakimiyyət bölgüsü prinsiplərini özündə ehtiva etməklə, zamanın tələbilə səsləşən məhkəmə-hüquq islahatlarının həyata keçirilməsinə, habelə prokurorluq orqanlarının fəaliyyətinin keyfiyyətcə yeniləşməsinə və demokratikləşməsinə möhkəm təməl yaratmışdır. Əsas Qanunda ilk dəfə olaraq respublikamızın dövlət quruluşu sistemində prokurorluğun layiqli yeri müəyyənləşdirilmiş, məhkəmə hakimiyyəti sisteminə daxil olan prokurorluq orqanlarının statusu, təşkili və fəaliyyət prinsipləri, səlahiyyət dairəsi və vəzifələri qanunvericilik qaydasında təsbit edilmişdir.

Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin bərpasının iyirmi beşinci ildönümü haqqında” 12 oktyabr 2016-cı il tarixli sərəncamında deyildiyi kimi, “nüfuzu beynəlxalq miqyasda ilbəil möhkəmlənən Azərbaycan dünya ölkələri içərisində öz layiqli yerini tutmuşdur”. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev xalqımızın görkəmli lideri kimi ölkəmizi böyük inamla daha uğurlu sabahlara doğru aparır. Müstəqil Azərbaycanın mükəmməl dövlətçilik modeli yeni müstəqillik qazanmış ölkələr üçün də nümunədir.

Dövlət başçısının həyata keçirdiyi siyasət nəticəsində Azərbaycanın regionun lider dövlətinə çevrilməsi, beynəlxalq aləmdəki yerini möhkəmləndirməsi, söz sahibinə çevrilməsi dünya miqyasında qəbuledilən reallıqdır. Bu reallığı təsdiq edən bir çox amilləri sadalamaq mümkündür. Prezident İlham Əliyevin iştirak etdiyi, o cümlədən, Bakıda keçirilən beynəlxalq əhəmiyyətli tədbirlər gənc Azərbaycan dövlətinin dünyada artan nüfuzunu təsdiq edən mühüm faktlardır. Azərbaycan artıq müxtəlif xarakterli – siyasi, idman, səhiyyə, iqtisadi və sair tədbirlərin keçirildiyi məkana çevrilib. Ölkəmizin mədəniyyətlərarası və sivilizasiyalararası dialoq üzrə mərkəzlərdən biri olmasını bütün dünya qəbul edir. Bütün bunlar ölkəmizin beynəlxalq aləmdə artan nüfuzundan xəbər verir.

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı, müstəqillik qazandığı gündən etibarən müxtəlif dövrlərdə həyata keçirilən islahatlarla özünü göstərmişdir. Bu sahədə baş verən dəyişikliklər, ölkənin hüquqi sisteminin müasir tələblərə cavab verməsi, ədalət mühakiməsinin təmin edilməsi və insanların hüquq və azadlıqlarının qorunması məqsədinə yönəlmişdir. Azərbaycan ədliyyə sahəsindəki inkişafı, həm daxili, həm də beynəlxalq aləmdə mövqeyini gücləndirərək, hüquqi dövlət quruculuğu prosesini davam etdirməkdədir.

1. Müstəqillik Dövründə Ədliyyə Sistemi: İlk Addımlar

Azərbaycan 1991-ci ildə müstəqilliyini elan etdikdən sonra, ölkənin hüquqi sistemi köklü dəyişikliklərə ehtiyac duydu. Sovet hüquq sistemindən müstəqil və demokratik bir sistemə keçmək üçün bir sıra islahatlar həyata keçirilməyə başlandı. Bu dövrdə ən mühüm addımlardan biri, müstəqil Azərbaycanın Konstitusiyasının 1995-ci ildə qəbul olunması oldu. Konstitusiya, ölkənin hüquqi əsaslarını qoydu və vətəndaşların hüquq və azadlıqlarını təmin etmək məqsədilə müxtəlif qanunvericilik aktlarının qəbulunu vacib etdi.

2. Hüquqi İslahatlar və Beynəlxalq Tələblərə Cavab

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafında beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq, xüsusən də Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, Avropa Şurası və digər beynəlxalq hüquq təşkilatları ilə əlaqələr böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan, bu təşkilatlarla əməkdaşlıq edərək, beynəlxalq hüquq normalarına uyğun yeni qanunlar qəbul etməyə başladı.

Ədliyyə sahəsində islahatların aparılması məqsədilə bir sıra mühüm qanunvericilik aktları qəbul olundu. Məsələn, Cinayət Məcəlləsi, Mülki Məcəllə, Ailə Məcəlləsi, İcra Məcəlləsi kimi əsas qanunlar müasir dövrün tələblərinə cavab vermək üçün yenilənmiş və təkmilləşdirilmişdir. Bu qanunların tətbiqi, hüquq mühafizə orqanlarının fəaliyyətini təkmilləşdirmək və vətəndaşların hüquqlarını qorumaq məqsədini güdür.

3. Məhkəmə və Hüquq Sistemində İslahatlar

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı, həm də məhkəmə sisteminin islahatı ilə əlaqəlidir. Məhkəmə müstəqilliyinin təmin edilməsi və ədalətin mühakimə edilməsi sahəsində bir çox addımlar atıldı. Məhkəmə orqanlarının müstəqil fəaliyyət göstərməsi, vətəndaşların hüquqlarını qorumağa yönəlmişdir. Bu məqsədlə, məhkəmə hakimlərinin seçilməsi, təlimatlandırılması və onların peşəkarlığının artırılması istiqamətində müvafiq tədbirlər görülmüşdür.

Azərbaycan, həmçinin ədalət mühakiməsinin sürətini və şəffaflığını artırmaq üçün “Elektron Məhkəmə Sistemi”ni tətbiq etməyə başladı. Bu sistem, işlərin daha operativ və şəffaf şəkildə həllinə imkan verir, vətəndaşların məhkəmə proseslərini daha rahat izləməsinə şərait yaradır.

4. Hüquq Təhsilinin İnkişafı

Ədliyyə sahəsindəki inkişafda hüquq təhsilinin rolu da önəmlidir. Azərbaycan Respublikasının müxtəlif ali təhsil müəssisələrində hüquq fakültələri fəaliyyət göstərir. Bu fakültələrdə verilən təhsil müasir hüquq elmlərinin tələblərinə uyğun olaraq yenilənmişdir. Hüquqşünasların peşəkar hazırlığı və praktik bacarıqlarının artırılması, ölkənin hüquq sisteminin təkmilləşməsində mühüm rol oynayır.

5. Ədliyyə Sahəsində İnkişafın Cəmiyyətə Təsiri

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı cəmiyyətin hüquqi bilincini artırmış və vətəndaşların hüquq sahəsində daha çox məlumatlı olmalarını təmin etmişdir. Bu, həm də hüquqi mübahisələrin həllində şəffaflığın və ədalətin təmin olunmasına gətirib çıxarmışdır. Eyni zamanda, ölkədəki hüquqi sistemin gücləndirilməsi, sərmayə mühiti üçün də əlverişli şərait yaratmışdır.

6. Beynəlxalq Əməkdaşlıq və Azərbaycan Ədliyyəsi

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı beynəlxalq əməkdaşlığı da genişləndirmişdir. Ölkə, Avropa Şurası, BMT və digər beynəlxalq təşkilatlarla birgə layihələr həyata keçirərək, hüquq sahəsində təcrübə mübadiləsi aparmışdır. Bu əməkdaşlıq nəticəsində, Azərbaycan öz hüquq sistemindəki təkmilləşdirmələri beynəlxalq standartlarla uyğunlaşdırmağa çalışmışdır.

7. Gələcək Perspektivlər və Çağırışlar

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı davam edir. Lakin, bu yolda bəzi çağırışlar hələ də mövcuddur. Məhkəmə sistemində şəffaflıq, ədalətin bərpa olunması və vətəndaşların hüquq təhlükəsizliyinin daha da gücləndirilməsi istiqamətində əlavə addımlar atılmalıdır. Eyni zamanda, insan hüquqlarının qorunması sahəsində daha geniş islahatların həyata keçirilməsi, hüquq müdafiəçilərinin rolu və təhsilin daha da gücləndirilməsi vacib məsələlərdəndir.

Azərbaycanın ədliyyə sahəsindəki inkişafı, ölkənin hüquqi sisteminin gücləndirilməsi, vətəndaşların hüquq və azadlıqlarının qorunması baxımından mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Bu inkişaf həm daxili sabitliyi təmin etmək, həm də beynəlxalq aləmdə ölkənin nüfuzunu artırmaq üçün əhəmiyyətlidir. Gələcəkdə həyata keçiriləcək islahatlar və hüquqi təkmilləşdirmələr Azərbaycanın daha da inkişafına xidmət edəcəkdir.

Gülçin Ziyad

Naxçıvan Muxtar Respublikası Ədliyyə Nazirliyinin

Kəngərli Rayon Qeydiyyat şöbəsinin rəisi