Qlobal istiləşmə, bəşəriyyətin indiyə qədər üzləşdiyi ən əhəmiyyətli və təhlükəli ekoloji problemlərdən biri kimi dəyərləndirilir. Bu fenomen, əsasən insan fəaliyyətindən qaynaqlanır və istixana qazlarının atmosferə buraxılması ilə əlaqədardır. Müasir dövrdə sənaye, nəqliyyat, kənd təsərrüfatı və digər insan fəaliyyəti nəticəsində atmosferə buraxılan karbon dioksid (CO₂), metan (CH₄) və digər istixana qazları atmosferin istiliyini artıraraq qlobal iqlim dəyişikliyini sürətləndirir. Bu proses, yalnız təbii mühitə deyil, insan cəmiyyəti, iqtisadiyyat və sağlamlıq sahələrinə də dərin təsir göstərir.

Qlobal istiləşmənin mənfi təsirləri hər bir bölgədə hiss olunur: buzlaqların əriməsi, okean səviyyəsinin yüksəlməsi, fəsillərin qeyri-normal dəyişməsi, su resurslarının azalması və təbii fəlakətlərin artması kimi hallar artıq adi hal almaqdadır. İqlim dəyişikliyi yalnız ekoloji məsələlərlə məhdudlaşmır; qlobal istiləşmə iqtisadiyyata və sosial strukturlara da təsir göstərir. Əkinçilik və ərzaq istehsalı kimi sahələrdə məhsuldarlıq azalır, su və ərzaq çatışmazlığı, hətta iqlimlə bağlı münaqişələr ortaya çıxır. Bu vəziyyət isə milyonlarla insanın həyatını birbaşa təhdid altına qoyur və dövlətlər arasında ciddi narahatlıqlara səbəb olur.

Xüsusilə son illərdə qlobal istiləşmənin sürətlənməsi ilə bağlı narahatlıqlar artmaqdadır. Elm adamları və beynəlxalq təşkilatlar bu məsələ ilə bağlı tədbirlər görmək üçün bir araya gəlsələr də, bu mübarizə böyük səylər və qlobal əməkdaşlıq tələb edir. BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Tərəflər Konfransı (COP) bu səylərin mərkəzində dayanır və dünya ölkələri arasında iqlim dəyişikliyi ilə bağlı strateji qərarların qəbul edilməsinə imkan yaradır. Bu beynəlxalq toplantılar vasitəsilə dövlətlər qlobal istiləşmənin qarşısını almaq, karbon emissiyalarını azaltmaq və adaptasiya tədbirlərini gücləndirmək üçün yeni yollar axtarır. Belə tədbirlərdən biri də 2024-cü ilin noyabr ayında keçiriləcək COP-29 olacaq.

Beynəlxalq səviyyədə qlobal istiləşmənin təsirini azaltmaq üçün əhəmiyyətli təşəbbüslər irəli sürülsə də, fərdi ölkələrin rolu da əhəmiyyətlidir. Qlobal səylərin bir hissəsi olaraq, Azərbaycan da öz milli strategiyasını genişləndirir. Ölkə, Paris Razılaşmasına qoşularaq istixana qazı emissiyalarını azaltmaq, bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid və ekosistemləri qorumaq istiqamətində ciddi addımlar atır.

Qlobal istiləşmə bəşəriyyətin demək olar ki, bütün aspektlərinə təsir edir. Təbii fəlakətlərin artması, iqlim sistemlərindəki dəyişikliklər və qida təhlükəsizliyi problemləri qlobal istiləşmənin ən gözəçarpan təsirlərindəndir.

Son illərdə dünyada təbii fəlakətlərin sayı və intensivliyi artmışdır. İqlim dəyişikliyi quraqlıqlar, daşqınlar, şiddətli qasırğalar və meşə yanğınları kimi hadisələrin baş vermə ehtimalını artırır. Bu kimi fəlakətlər insan həyatını təhdid edir, əkin sahələrini məhv edir və yüz milyonlarla insanı köç etməyə məcbur edir.

Buzlaqların əriməsi və okeanların istiləşməsi nəticəsində dəniz səviyyəsi artır. Bu da sahilyanı ərazilərdə yaşayan milyonlarla insan üçün ciddi təhlükə yaradır. Xüsusilə, ada ölkələri və aşağı dəniz səviyyəsinə malik olan bölgələr bu prosesdən ən çox əziyyət çəkənlər sırasındadır. Qlobal istiləşmə, əkinçilik üçün əlverişli iqlim zonalarının dəyişməsi, su resurslarının azalması və məhsuldarlığın düşməsi ilə qida təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərir. Quraqlıqlar və ekstremal istilər bir çox bölgədə məhsul itkisinə səbəb olur, bu da qlobal ərzaq qiymətlərinin artmasına və aclığın yayılmasına gətirib çıxarır. 

Qlobal istiləşmə müxtəlif ekosistemlərə mənfi təsir göstərir. Temperatur artımı növlərin yaşayış mühitlərini dəyişdirir, bir çox növün yox olmasına və ya məcburi köç etməsinə səbəb olur. Məsələn, qütb bölgələrində yaşayan heyvanlar üçün yaşamaq şərtləri sürətlə pisləşir.

COP-29 (BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Tərəflər Konfransı) 2024-cü ilin noyabr ayında keçiriləcək və iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə qlobal səylərin mərkəzində yer alacaq. Bu konfransda dünya liderləri, elm adamları, qeyri-hökumət təşkilatları və biznes nümayəndələri bir araya gələrək qlobal istiləşmənin qarşısını almaq üçün yeni razılaşmalar və tədbirlər müzakirə edəcəklər. COP-29 konfransının əsas məqsədləri aşağıdakılardan ibarət olacaq:

1. Paris Razılaşmasının Hədəflərinə Uyğun Fəaliyyətlər
   2015-ci ildə imzalanan Paris Razılaşması, qlobal temperatur artımını 1,5°C səviyyəsində saxlamağı hədəfləyir. COP-29 konfransında, bu razılaşmanın şərtlərinin yerinə yetirilməsi və daha ambisiyalı iqlim hədəflərinin müəyyənləşdirilməsi müzakirə olunacaq.
2. Karbon Emissiyalarının Azaldılması
   Konfransda əsas diqqət mərkəzində karbon emissiyalarının azaldılması dayanacaq. Hökumətlər və şirkətlər daha təmiz enerji mənbələrinə keçid etmək, bərpa olunan enerjiyə investisiyalarını artırmaq və qlobal istiləşməyə səbəb olan digər faktorları məhdudlaşdırmaq üçün yeni siyasətlər irəli sürəcəklər.
3. İqlim Ədaləti və İnkişaf Etmiş Ölkələrin Cavabdehliyi
   COP-29-da inkişaf etmiş ölkələrin qlobal istiləşməyə görə daha böyük məsuliyyət daşıması və inkişaf etməkdə olan ölkələrə maliyyə və texniki dəstək göstərməsi üçün müzakirələr aparılacaq. Çünki bu ölkələr iqlim dəyişikliyinin təsirlərindən daha çox əziyyət çəkirlər.
4. Texnoloji İnnovasiyalar və İqlim Dəyişikliyi ilə Mübarizə
   Yeni texnologiyaların tətbiqi ilə qlobal istiləşmənin qarşısının alınması, xüsusilə təmiz enerji sahəsindəki innovasiyalar COP-29-un mühüm mövzularından biri olacaq.

Bəs Azərbaycanda hansı işlər görülür?

Azərbaycan da qlobal istiləşmə ilə mübarizəyə fəal şəkildə qoşulmuşdur. Ölkə, Paris Razılaşmasını imzalayaraq qlobal iqlim dəyişiklikləri ilə bağlı öz öhdəliklərini yerinə yetirmək üçün tədbirlər görür. Azərbaycanın bu sahədə gördüyü işlər əsasən aşağıdakı istiqamətlərdə cəmlənmişdir:

1. Enerji Effektivliyi və Bərpa Olunan Enerji Mənbələri
   Azərbaycan enerji sahəsində əhəmiyyətli islahatlar həyata keçirir və bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafına xüsusi diqqət yetirir. Xəzər dənizinin potensialı nəzərə alınaraq külək enerjisi sahəsində böyük layihələr həyata keçirilir. Ölkə həmçinin günəş enerjisi istehsalını artırmaq və enerjidən səmərəli istifadə etmək məqsədilə müxtəlif proqramlar qəbul edib.
2. Meşələrin Qorunması və Yaşıllaşdırma Proqramları
   Meşə sahələrinin genişləndirilməsi və yaşıllaşdırma işləri Azərbaycanın ekoloji siyasətinin vacib hissəsini təşkil edir. Meşələrin qorunması və yeni yaşıllıq sahələrinin salınması, karbon emissiyalarının azaldılmasına mühüm töhfə verir.
3. Su Resurslarının İdarə Edilməsi
   Azərbaycan su resurslarının daha səmərəli istifadəsi və qorunması üçün müxtəlif layihələr həyata keçirir. Quraqlıqların qarşısının alınması və su ehtiyatlarının optimallaşdırılması üçün suvarma sistemlərinin modernləşdirilməsi prioritet istiqamətlərdən biridir.
4. Qlobal Təşəbbüslərə Qoşulma
   Azərbaycan qlobal səylərə dəstək verərək beynəlxalq təşəbbüslərdə fəal iştirak edir. COP-29 kimi beynəlxalq platformalarda iştirak etməklə Azərbaycan, iqlim dəyişikliyinə qarşı qlobal səylərin bir hissəsi olmağı davam etdirir və qlobal məqsədlərə töhfə vermək üçün öz fəaliyyətini gücləndirir.

Qlobal istiləşmə bəşəriyyət üçün ciddi bir təhdid olaraq qalır və bu problemin həlli üçün qlobal səviyyədə təcili tədbirlər görülməsi zəruridir. COP-29 konfransı, bu istiqamətdə atılan mühüm addımlardan biri olacaq və beynəlxalq əməkdaşlıqla qlobal istiləşmənin qarşısını almaq üçün yeni yollar axtarılacaq. Azərbaycan isə bu prosesdə həm milli, həm də qlobal səviyyədə fəal iştirak edir və iqlim dəyişikliyinin təsirlərini azaltmaq üçün öz strategiyasını genişləndirir. Bu tədbirlər, qlobal istiləşmənin qarşısının alınmasına yönəlmiş səylərin bir hissəsi kimi vacib rol oynayacaqdır.

Iqlim dəyişikliyinə qarşı mübarizədə hər bir ölkənin və fərdin rolu böyükdür. Yalnız kollektiv fəaliyyətlə bəşəriyyət qlobal istiləşmənin fəsadlarını aradan qaldıra bilər.

Hüseyn İmanov

Meliorasiya və ekologiya mühəndisliyi kafedrasının müəllimi